Osteoporoza – przyczyny, leczenie, zapobieganie

Co to osteoporoza?

Osteoporoza to choroba, w której dochodzi do stopniowego zmniejszania się masy kości. Stają się one bardziej kruche, co w konsekwencji zwiększa ryzyko złamań. Najczęściej choroba zostaje niezauważona przez pacjenta dopóki nie dojdzie do złamania, np. nadgarstka czy kości udowej. Uszkodzenia kręgów kręgosłupa często nie dają objawów bólowych, ale z czasem powstaje tzw. wdowi garb.

Rozróżnia się dwa główne typy osteoporozy:

• pierwotna – wynika z naturalnego starzenia się kości,
• wtórna – rozwija się jako konsekwencja innych chorób lub stosowania niektórych leków.

Co powoduje osteoporozę?

Wraz z wiekiem kości naturalnie ulegają osłabieniu. Mówimy wtedy o osteoporozie starczej, występującej około 70 r.ż. Jednak u części osób proces ten zachodzi dużo szybciej, np. u kobiet po menopauzie. Rozwojowi osteoporozy sprzyja brak aktywności fizycznej czy dłuższe unieruchomienie, także wśród osób w młodym wieku.

Do czynników ryzyka wystąpienia osteoporozy można zaliczyć także:

• predyspozycje genetyczne,[[1]]
• niewłaściwą dieta (m.in. niedobór wapnia, witaminy D),
• nadużywanie alkoholu,
• długotrwałe stosowanie kortykosteroidów,[[2]]
• palenie papierosów.[[3]]

Osteoporoza po menopauzie

Menopauza zazwyczaj zaczyna się po 45 roku życia. Kobiety w tym okresie są dużo bardziej narażone na rozwój osteoporozy, co związane jest z ustaniem aktywności hormonalnej jajników. Następuje wtedy spadek poziomu estrogenów. Hormony te wpływają nie tylko na układ rozrodczy, ale także kontrolują proces mineralizacji i przebudowy kości.

Z tego względu istotne będzie wprowadzenie działań zmniejszających ryzyko osteoporozy. Można to zrobić w postaci aktywności fizycznej i właściwej diety, o czym więcej dowiesz się w dalszej części artykułu. Ponadto ważna będzie odpowiednia diagnostyka i bieżąca ocena procesu postępowania osteoporozy. To jeden z powodów, dlaczego każda kobieta wchodząca w okres menopauzalny powinna skontaktować się z ginekologiem. Zaleci on, jakie działania podjąć, aby zmniejszyć objawy menopauzy i opóźnić wystąpienie osteoporozy.

Jak stwierdzić osteoporozę?

Lekarz diagnozuje osteoporozę w oparciu o szczegółowy wywiad z pacjentem, a także dodatkowe badania. Jednym z najważniejszych z nich jest densytometria kości (pomiar gęstości kości). Badanie to wykorzystuje aparat rentgenowski, trwa zwykle kilka minut i jest bezbolesne. Najczęściej mierzy się gęstość kości udowej lub odcinka lędźwiowego kręgosłupa (czyli nad tzw. „krzyżem”). Istnieją także specjalistyczne kalkulatory (np. FRAX), dzięki którym oblicza się ryzyko wystąpienia złamania kościw z powodu osteoporozy w ciągu najbliższych 10 lat. Badanie z wykorzystaniem obrazu radiologiczne (RTG) nie jest podstawą rozpoznania osteoporozy. [[4]]

Często wykorzystywaną skalą do oceny gęstości kości jest wskaźnik T-score. W diagnostyce przydatne są również badania krwi. Oprócz morfologii krwi, wykonuje się pomiar poziomu fosforu, wapnia czy witaminy D.

Jak leczyć osteoporozę?

Domowe sposoby i suplementacja

Na początku należy zadbać o wyrównanie poziomów witaminy D. Dawki zalecane przez lekarza mogą wtedy dochodzić do nawet 7000 j.m./dobę przez pierwsze tygodnie, a potem przejść do dawki podtrzymującej prawidłowy poziom witaminy D. Ponadto niezbędne jest dostarczenie wraz z pożywieniem odpowiedniej ilości wapnia (1200 mg dziennie) i białka.[4]

Leki

Najczęściej stosowanymi lekami w leczeniu osteoporozy są bisfosfoniany. Ich zadaniem jest hamowanie procesu wchłaniania składników mineralnych z kości do krwi, co zapobiega utracie ich gęstości. Przykładami są :

• kwas alendronowy, który bierze się raz na tydzień,
• kwas ibandronowy stosowany raz na miesiąc.

Nowszą terapią jest zastosowanie denosumabu (ludzkie przeciwciało monoklonalne), który podaje się w zastrzykach raz na pół roku.[[5]]

Jak zapobiegać osteoporozie?

Ćwiczenia fizyczne

Regularne ćwiczenia pozwolą na wsparcie układu kostnego, a także pozytywnie wpłyną na ogólny stan zdrowia. Najlepiej wykonywać je przez przynajmniej 20 minut, około 2 razy w tygodniu. Prostymi i popularnymi formami aktywności są przykładowo marsz czy jazda na rowerze. Szczególnie ważne w poprawie gęstości kości są ćwiczenia z obciążeniem (np. z użyciem hantli) i ćwiczenia oporowe (np. z taśmą do ćwiczeń). Polecany jest również marsz z użyciem kijków.[[6]]

Dieta – co jeść?

W profilaktyce niezmiernie istotna jest właściwa dieta. Dobrym źródłem witaminy D są tran, tłuste ryby morskie, jaja, mleko czy inne produkty nabiałowe. Witamina ta jest również wytwarzana w organizmie pod wpływem promieniowania słonecznego. W przypadku jej niewystarczającej ilości, potrzebna jest suplementacja. Zalecana dawka dzienna witaminy D może być różna dla każdej osoby, dlatego najlepiej zapytać swojego lekarza lub farmaceutę o właściwą dawkę. Należy pamiętać, że witaminę D powinno się zażywać z głównym posiłkiem dnia. Jest ona dobrze rozpuszczalna w tłuszczach, więc dzięki takiemu postępowaniu lepiej się wchłonie i będzie mogła zostać wykorzystana przez organizm.[[7]]

Warto jeść chude mięso, owoce, warzywa. Należy unikać produktów bogatych w szczawiany, gdyż utrudniają one wchłanianie wapnia, (np. szczaw, rabarbar, buraki). Ponadto powinno się zrezygnować tłuszczów zwierzęcych (p.. smalec), alkoholu i produktów o wysokiej zawartości cukru.[[8]]

Podsumowanie

Osteoporoza to choroba kojarzona głównie z osobami w starszym wieku. U niektórych może jednak wystąpić wcześniej, np. u kobiet po menopauzie. Nie da się jej całkowicie wyleczyć, ale można zapobiegać jej wystąpieniu, np. poprzez wprowadzenie aktywności fizycznej.

Wykaz źródeł

[1]            Hasan, Laith K et al. “Metaanalysis Reveals Genetic Correlates of Osteoporosis Pathogenesis.” The Journal of rheumatology vol. 48,6 (2021): 940-945. doi:10.3899/jrheum.200951

[2]            Ramírez, Julio et al. “Prevalence and risk factors for osteoporosis and fractures in axial spondyloarthritis: A systematic review and meta-analysis.” Seminars in arthritis and rheumatism vol. 48,1 (2018): 44-52

[3]            Ward, K D, and R C Klesges. “A meta-analysis of the effects of cigarette smoking on bone mineral density.” Calcified tissue international vol. 68,5 (2001): 259-70. doi:10.1007/BF02390832

[4]            Leszczyński, Piotr et al. “Diagnostyka i leczenie osteoporozy — zalecenia Polskiego Towarzystwa Reumatologicznego 2015.” (2015)

[5]            ChPL: Prolia, 60 mg, roztwór do wstrzykiwań w ampułkostrzykawce, nr pozwolenia: EU/1/10/618/001, EU/1/10/618/002, EU/1/10/618/003

[6]            https://ncez.pzh.gov.pl/aktywnosc-fizyczna/rola-ruchu-i-zasady-programow-usprawniania-w-osteoporozie/ [dostęp: 10.03.2022]

[7]            Mulligan, Guy B, and Angelo Licata. “Taking vitamin D with the largest meal improves absorption and results in higher serum levels of 25-hydroxyvitamin D.” Journal of bone and mineral research : the official journal of the American Society for Bone and Mineral Research vol. 25,4 (2010): 928-30. doi:10.1002/jbmr.67

[8]            https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/dieta-w-osteoporozie-produkty-zalecane-i-niewskazane/ [dostęp: 10.03.2022]